Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde tam 60 gün geçti. Türk Tabipler Birliği (TTB) 2. Ay Sarsıntı Raporu yayımladı. Raporda, “Afet direnci lakin hazırlıklı olmakla mümkün olabilir” vurgusunda bulan TTB, “Kapısı fermuardan, duvarları kumaştan, fırtınada uçan, yağmurda sel basan barınak niteliğindeki çadırlarla konut sıkıntısının çözülmesi mümkün değildir. En kısa vakitte milyonların barınma sıkıntısının tahlili için inançlı yerlerde, barış içinde ve onurlu formda yaşama imkanlarının sağlanması gerekir” vurgusunda bulunarak, zelzele bölgelerinden 4 milyon 120 bin kişinin ayrıldığını, hem sarsıntı bölgelerinde hem de bölgelerden ayrılan şahısların barınma sorunu olduğuna dikkat çekti. 

 Deprem Bölgelerinde Barınma ve Hijyen Sorunu Hala Var!

6 Şubat Depremleri’nin meydana gelmesinin üzerinden tam 60 gün geçti. Geçen iki aylık süreçte gelinen noktada sarsıntı bölgelerindeki duruma ait değerlendirmeler yapılıyor. Zelzelenin birinci gününden 60. gününe kadar vazife alan kurumlar ortasında yer alan Türk Tabipler Birliği (TTB) sarsıntı ikinci ay raporunu yayımladı. Raporda, zelzelenin ikinci ayı olmasına karşın hala barınma ve hijyen sorunu birinci sırada yer alıyor. Doktorların ve sıhhat çalışanlarının çalışma şartları, depremzede sıhhat çalışanlarının hala bölgelerde vazife alması sorunu ve dinlendirilmesi teklifleri raporda öne çıkan başlıklar ortasında yer aldı. 

4 Milyon Kişi Yerinden Oldu!

TTB Zelzele Raporu’nda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan datalara nazaran yaklaşık 2 milyon kişinin yüklü olarak süreksiz ömür alanlarında ve süreksiz konaklama tesislerinde hayatlarını sürdürdürdüğü 3.320.000 kişinin öteki kentlere giderek yaşadıkları kentlerden ayrıldığı, 800 bin kişinin ise köylere göç ettiği dataları paylaşıldı. TTB bu datalara yönelik şu tespitlerde ve tenkitlerde bulundu: “Dolayısıyla zelzele sonrasında 4.120.000 kişi ülke içinde yerinden olmuştur. Diğer kentlere göç edenlerin barınma şartlarına ait hiçbir somut bilgi bulunmamaktadır. Göç edilen kırsal bölgelerin de yüklü olarak zelzeleden etkilendiği düşünülürse hem köylere göç edenler hem de onları konuk edenler açısından bir barınma sorunu kelam hususudur. Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan dataların ışığında şubat sarsıntıları sonrasında yaklaşık olarak 6 milyon insanın barınma/konut ihtiyaçları ortaya çıkmıştır. 4 milyon kişi ülke içinde yerinden olmuş  bu bireylerin barınma şartlarına ait hiçbir data paylaşılmamış olması bu insanların barınma sıkıntılarının olmadığı manasına gelmemektedir.”

Deprem Vilayetlerinde 3 Milyonu Aşkın Kişi Barınamıyor!

TTB’nin 6 Şubat Zelzelesi 2. Ay Raporu’nda 81 sayfadan oluşuyor, raporda Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Hatay, Elazığ, Diyarbakır’a ait değerlendirmeler ayrıntılı bir halde yer alıyor. Barınma sorunu raporda birinci olarak öne çıkan hususlar ortasında yer alıyor. TTB, 6 Şubat Depremleri’nin ikinci ayında barınmanın hala önemli bir sorun olmaya devam ettiğini belirterek, hayatta kalan depremzedelerin erişebildikleri barınma şartlarının BM Ekonomik Toplumsal ve Kültürel Haklar Komitesi’nin konut standartlarının çok gerisinde olduğunu vurguladı. Hasar tespitinde yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı bağımsız kısım sayılarıyla hane büyüklüğünün çarpımı sonucunda vilayetlere nazaran barınma sorunu oluşmuş kişi sayısı iddialarına raporda yer verildi. Zelzelenin ikinci ayında toplam 821 bin 302 hanede, 3 milyon 285 bin 208 kişinin acil barınma sorunun çözülmesine gereksinim olduğu tabir edildi.

İçme ve Kullanma Suyu Söylemi Yönetmeliğe Aykırı   

Raporda; sağlıklı suya erişim su hakkı, hijyen şartları, genel hayat alanlarına ait ayrıntılı değerlendirmeler yapıldı. TTB raporunda; Bakan Koca’nın insani kullanım hedefli suyu içme ve kullanma suyu diye ayırmasının Sıhhat Bakanlığı’nın İnsani Tüketim Emelli Sular Hakkında Yönetmeliğine alışılmamış olduğunun altını çizdi. Raporda; Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Elazığ, Gaziantep, Osmaniye vilayetlerindeki sağlıklı suya erişim noktasında tahlillerin yayımlandığı bu vilayetlerde şebeke suyunun içilebilir nitelikte olduğu anlaşılmaktadır bilgisi yer alırken, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya’da şebeke suyunun içilmemesi istikametinde ikazlar yapıldığı bilgileri yer aldı. 

 Çadır Alanlarında Bayanlar İnançta Değil!

TTB 2. Ay Raporu’nda, bilhassa çadırlı süreksiz hayat alanlarında hayat şartlarının daha makus olduğu, nüfus başına düşen tuvalet ve banyo kabinlerinin yetersiz olduğu, bilhassa bayanların kullanımı açısından inançlı olmadığı vurgulandı. Konteyner kentlere ait değerlendirmede ise, genel ömür alanlarında hem altyapının hem de donanımın daha âlâ yapılandırıldığının gözlendiği bilgisi yer aldı. Osmaniye ve Gaziantep’teki konteynır kentlerde şartların daha yeterli olduğu, birtakım süreksiz yerleşim alanlarında çamaşır ve kurutma makinelerinin bulunduğu bilgisi verildi. Raporda konteyner kentlerle ilgili şu cümleler yer aldı: “Kahramanmaraş’ta yer alan iki konteyner süreksiz hayat alanında konteynırlar ikili diziler halinde sıralanmış, su ve kanalizasyon altyapısı ortak, kolay müdahale edilebilecek formda açıkta oluşturulmuştur. Dizilerin iki ucunda açıktaki altyapıyı gözlerden saklayacak halde konulmuş büyük saksılı bitkiler bulunmaktadır. İkili konteyner dizileri ortasında asfalt geniş yol bulunmaktadır. Tuvalet ve banyo imkanları kafidir. Çadır yerleşmeleri bayanların ve çocukların güvenliği açısından uygun değildir. Şiddet, taciz üzere sıkıntılar süreksiz hayat alanlarında kalan bayanlar tarafından bildirilmektedir.”

Aile Planlaması Hizmetleri Verilmiyor

TTB raporunda ayrıyeten birinci basamak sıhhat ünitelerinde verilmeyen hizmetler ortasında aile planlaması hizmetinin yer aldığı belirtiliyor. TTB, “Gözlemlenen çok kıymetli sıkıntılardan biri de bu sıhhat ünitelerinde büyük çoğunlukla Aile Planlaması hizmetlerinin verilemiyor olmasıdır. Kondom, Oral Kontraseptif, RİA üzere materyallerin temininde yaşanan zahmetler, RİA uygulama şartlarının ya da sertifikalı sıhhat çalışanlarının olmaması da lisana getirilen meselelerdendir. Kimi süreksiz ömür alanlarında sivil toplum kuruluşlarının istekli hizmet veren sıhhat üniteleri vardır, kimilerinde 24 saat hizmet veren askeri revirler bulunmaktadır, kimilerinde ise sıhhat çadırı ya da ünitesi bulunmamakta, yakındaki ASM’den yararlanılması öngörülmektedir. Bilhassa bayanların hizmete ulaşımları açısından bu yaklaşımın uygun olmadığı tabir edilmiştir. Bunun temelinde çadırların insanların buradaki eşyalarını inançla bırakıp bir yere gitmelerine imkan sağlayacak inançlı şartlara sahip olmaması, bayanların çocuklarını bırakıp görece uzak bir yere gitmekle zorlanmaları, çocuklarıyla birlikte her vakit hareket edebilmelerinin olanaksız olması, çadırda hasta, yaşlı, engelli aile bireylerinin bakım sorumluluğunu devredecek kimselerinin olmaması yanı sıra ulaşım şartlarının zorluğu üzere etmenler tesirli olmaktadır” tespitinde bulundu. 

ASM’ler Önemli Yara Almıştır

TTB 2. Ay Sarsıntı Raporu’nda, birinci basamak sıhhat hizmetlerinin önemli yara aldığı, bilhassa Adıyaman, Hatay, Gaziantep’in Nurdağı ve İslâhiye ilçeleri, Kahramanmaraş ve Malatya’da fizikî olarak pek birçok yıkılarak, hizmet veremez durumda olduğu belirtildi.  Raporda, “Milyonlarca insanın konutlarının oturulamaz durumda olması, insanların ülke içinde yer değiştirmiş olmaları, kendi vilayetlerinde süreksiz ömür alanlarında barınmak zorunda olmaları birinci basamak sıhhat hizmetlerini de çok olumsuz etkilemiştir. Sarsıntı öncesinde aile sıhhati merkezlerinin çalışma modelinin nüfus tabanlı olmayıp liste tabanlı olduğu bilinmektedir. Sarsıntı sonrasında bu liste tabanları bile kaybolmuş durumdadır. Birinci basamak sıhhat hizmetlerinin örgütlenmesi ve sunumu açısından en temel meselelerden bir nüfus tabanlı bir hizmet planlamasının olmamasıdır” bilgileri yer aldı. 

Nitelikli Sıhhat Hizmeti Sağlanmalıdır!

Raporda, sıhhat ünitesinde çalışanların nüfus bilgisine sahip olmadıkları, süreksiz hayat alanlarında barınan şahısların farklı ASM’lere kayıtlı olabildikleri, bu durumun hizmetin sürekliliğini aksattığı belirtildi. “Geçici hayat alanlarında ekseriyetle bir sıhhat çadırı, karavanı, konteynırından oluşan bir sıhhat ünitesi bulunmaktadır. Bu ünitelerde sunulan hizmetler ömür alanlarında nazaran farklılık gösterebilmektedir. Birtakım ömür alanlarında sıhhat ünitelerinde ambulans bulunmakta iken birçoğunda bulunmamaktadır. Sıhhat ünitelerinin kimilerinde fizikî yerden kaynaklanan altyapı, tuvalet bulunmaması, ısınma meseleleri üzere meseleler gözlemlenmiştir” değerlemesinde bulunan TTB, “Sağlık çalışanları tuvalete gidecek vakitleri olmadığı için su alımını kısıtladıklarını tabir etmişlerdir. Sıhhat ünitelerinin en kısa vakitte nitelikli bir sıhhat hizmeti verilebilecek fizikî şartlara kavuşturulması şarttır” vurgusu yaptı. 

Aşı Hizmetleri Değerlendirmesi

TTB raporunda ikinci ayda sıhhat çadırlarının sırf poliklinik hizmeti verdiği, ünitelerde çoğunlukla aşı dolabı bulunmadığının gözlendiği belirtilerek şu bilgilere yer verildi: “Bazı GYA sıhhat ünitelerinin aşılama çalışmaları için şahısları kayıtlı oldukları ASM’lere yönlendirdikleri rapor edilmiştir. Bu ise aşılama çalışmalarının aksamasına, gecikmesine yol açabilecektir. Kollayıcı sıhhat hizmetleri kısmen yürütülebilmekte ya da hiç sunulamamakta; bu durum hamile izlemi, çocukluk çağı ve hamile bağışıklaması üzere başlıklarda eksikliklere yol açmaktadır. Birtakım ünitelerde bağışıklama çalışmalarının ilçe sıhhat müdürlükleri tarafından yürütüldüğü belirtilmiştir.”

Depremzede Sıhhat Çalışanı Sorunu Devam Ediyor

Depremlerin ikinci ayında zelzele bölgelerinde çalışan sıhhat çalışanlarının birçoklarının depremzede sıhhat çalışanlarından oluştuğunu belirten TTB, “Sağlık İşçileri Bölgede çalışan sıhhat işçilerinin değerli bir kısmı depremzededir, ailelerinin inançlı barınma şartları hudutlu ya da yoktur. Sarsıntısı yaşayan sıhhat işçileri sarsıntı sonrası ikinci haftadan sonra çalışmaya zorlandıklarını, ailelerinin güvenliği, barınma üzere çok temel yaşamsal meselelerini çözemediklerini, ailelerini inançlı bölgelere taşıdıklarını, kendilerinin başlangıçta otomobillerinde, daha sonra sıhhat kurumlarının kimi vakit hasarlı binalarında barınmaya çalıştıklarını belirtmişlerdir. Öbür bir küme sıhhat işçileri ise görevlendirme ile çalışmaktadır, kimi ünitelerde günde iki kimilerinde üç vardiya olarak vazife yapmaktadırlar. Görevlendirme ile gelenlerin bir sonraki takımla değişimlerine ait çalışma döngülerinin belli olmamasının sorun olduğu pek çok süreksiz hayat alanında sıhhat ünitesi tarafından tabir edilmiştir” bilgileri yer aldı. 

Görevlendirmelerin Son Anda Bildirilmesi Sorunsalı!

Sağlık işçilerine görevlendirmelerin son anda haber verildiği bilgisine raporda yer veren TTB şu bilgileri paylaştı: “Sağlık işçileri sarsıntı bölgesine hazırlıksız gelmek zorunda kaldıklarını, hangi bölgeye ve nereye hangi konumda görevlendirildiklerini sarsıntı bölgesine geldikten sonra öğrendiklerini belirtmişlerdir. Geride bıraktıkları iş ve aile ortamındaki yükümlülükleri sebebi ile huzursuzluk duymaktadırlar. Bilhassa aile tabipleri kimi sıhhat ünitelerinde ve işlerlik kazanan ASM’lerde doktor muhtaçlığı olduğu halde tertip yanılgıları nedeniyle pasif pozisyonda olduklarını, birebir biçimde kimi uzman doktorlar gereksinim fazlası görevlendirildikleri için huzursuzluk duyduklarını belirtmektedir. Uzmanlık alanlarının gereğini yapamadıklarını ve geride bıraktıkları iş yükünün daha da arttığını tabir etmektedirler. Pek çok ünitede ister zati yerelde çalışmakta olan ister görevlendirme ile gelen sıhhat çalışanları gündüz çoğunlukla iş ortamında olmakta, gece barınma, ısınma, duş yapma üzere ihtiyaçlar ve fiziki şartları açısından birçok sefer kasvet yaşamaktadırlar. Yemeklerini kendileri hazırlamak zorunda kalabilmekte, yemek hazırlama şartlarının hijyen açısından kâfi olmadığını belirtmektedirler. Beslenme için GYA’lardaki aşevlerinden yararlanmaları da kelam konusu olabilmektedir.”

Farklı Sıhhat Profesyonelleri Gruplara Eklenmelidir

Sağlık gruplarının içinde pek çok yerde halk sıhhati uzmanlarının yer almasının olumlu olduğunu belirten TTB, “Ambulans bulunan ünitelerde acil tıp teknisyenleri de misyon yapmaktadır. Kimi GYA’larda gözlemlendiği üzere yalnızca doktor ve hemşirelerden oluşan bir bileşim sıhhat grubu açısından kâfi ve uygun değildir. Tabip, hemşire, ebe, yanı sıra bilhassa zelzelenin oluşturduğu yıkım ve travmayla baş edebilmek için insanların psikososyal dayanağa ihtiyaçları olması nedeniyle psikolog, toplumsal hizmet uzmanı, çocuk gelişimi uzmanı üzere farklı sıhhat profesyonellerinin de birinci basamak sıhhat grubuna kalıcı olarak eklenmesi gereklidir. Var olan İlçe sıhhat müdürlüklerinin etraf sıhhati ile ilgili fonksiyonları güçlendirilmeli, bilhassa enkazlar ve tozun sıhhat tesirlerinin kıymetlendirilmesi, şebeke suyunun pak ve inançlı olmasının izlenmesi üzere etrafa yönelik sorumlulukların aksatılmaması yerinde olacaktır” dedi. 

Molozların Tarım alanlarına Dökülmesi Felaketlere Yol Açacaktır

Atıkların idaresi konusunun zelzele sonrasındaki birinci haftalara kıyasla daha âlâ olduğu lakin süreksiz ömür alanlarında hâlâ atıkların saklanması ve uzaklaştırılmasıyla ilgili problemler ve yetersizlikler gözlendiğinin belirtildiği raporda, enkaz kaldırma çalışmalarının insanların barınma alanlarına olumsuz tesirleri konusu da yer aldı. TTB tarafından sarsıntı birinci ay raporunda da vurgulanan bahis hala değerini koruyor. Deprem bölgesinde ‘asbest maruziyeti riskinin’ değerli bir sorun olarak hala varlığını devam ettirdiğine işaret eden TTB, “deprem bölgesindeki vatandaşlarımız ve kurtarma, yıkım ve enkaz kaldırma faaliyetlerinde misyon alan çalışanların asbest maruziyeti için risk altında olduğu birinci ay raporunda da belirtilmişti. Enkaz kaldırma çalışmaları sırasında oluşan toz nedeniyle insan barınma alanları risk altındadır. Bu çeşit olağandışı durumlarda enkaz kaldırma çalışmalarının yıllarca sürebildiği bilinmektedir. Molozların tarım alanlarına, su havzalarına dökülmesi ikincil felaketlere yol açacaktır. Enkazlardaki asbest içeren gereçlerin gerekli tedbirler alınarak ayıklanması, kaldırma çalışmalarının daha sonra inançlı bir biçimde gerçekleştirilmesi gereklidir” cümleleri yer aldı. 

Verilere Erişim Sorunu Var

Türkiye’de datalara erişim sorunu olduğuna dikkat çeken TTB, Şubat sarsıntılarının yarattığı yıkımın ve ikincil tesirlerinin gerçek boyutunun mümkün olduğunca görünür olmamasına yönelik bir gayret harcandığının gözlendiğini belirtti TTB’nin erişilemiyor dediği bilgilerden kimileri şöyle: “Hasar tespit çalışmaları Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Fakat bakanlığın ve vilayetlerdeki temsilciliklerinin web sitelerinde açık, sistematik, güncellenen hasar tespit dataları açıklanmamaktadır. TÜİK hanehalkı büyüklüğü datalarına vilayetlere nazaran erişim kelam konusu değildir, yayımlanan bültendeki Türkiye haritasındaki renk kodları üzerinden çıkarsama yapmak imkanlıdır. Şebeke suyunun niteliğine ait datalar de şeffaf bir biçimde paylaşılmamaktadır. Az sayıda belediye su tahlil bilgilerini güncelleyerek web sitelerinde paylaşmakta, olasılıkla şebeke suyunda sorun olan vilayetlerde gerekli datalara erişim kelam konusu olamamaktadır. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, TÜİK, AFAD, belediyeler üzere ilgili kurumsal yapılardan direkt dataların elde edilemediği şartlarda, yetkililerin basına yansıyan açıklamalarındaki dataları temel alarak sorunun boyutunu ortaya koymaya yönelik bir akıl yürütmeye ihtiyaç vardır.” 

Dezavantajlı Kümeler İçin Şartlar Çok Zorlaştırıcı

Geçici ömür alanlarında yangın tehlikesine de dikkat çekilen raporda, yangınlarda can kayıplarının olduğu belirtilirken, toplumun hamileler, çocuklar, yaşlılar, engelliler, sığınmacılar, LGBTİ+ bireyler üzere özellikli ihtiyaçları olan ya da dezavantajlı, kırılgan kısımlarının ihtiyaçlarının karşılanması süreksiz ömür alanları şartlarında epeyce güç olduğu, neredeyse olanaksız olduğu bilgisi vurgulandı.  

Ramazanda İki Öğün Yemek Çıkarılıyor

Raporda besine erişim başlığında şu bilgilere yer verildi: “Büyük süreksiz ömür alanlarında besine erişim aşevleri tarafından karşılanmaktadır ve kâfi olarak değerlendirilmiştir. Kimi ömür alanlarında Ramazan devrinde iki öğün yemek çıkartılması kabul edilemez. Çölyak üzere özellikli beslenme ihtiyaçları olan bireylerin bilhassa birinci devirde sorun yaşadıkları bilinmektedir.”

BM Raportörü Değerlendirmesi 

TTB Zelzele 2. Ay Raporu’nda Birleşmiş Milletler Kâfi Hayat Standardı Hakkı’nın bir bileşeni olarak kâfi barınma ve bu bağlamda ayrımcılığa uğramama Hakkı Özel Raportörü Raquel Rolnik’in değerlendirmelerine de yer verildi. TTB Raporu’nda “Yeterli barınma hakkının afet müdahalesine entegre edilmesinin geniş tesirleri olduğunu, bununla birlikte, uygulamada, kâfi barınma hakkının kavranması ve bunun afet müdahalesine uygulanmasının, hakkın sadece birtakım taraflarıyla, bilhassa de fizikî yapılar ve kişisel mülk sahipliği ile sonlu kaldığını, birtakım durumlarda, yine inşa etme ve kurtarma uğraşlarının afet mağdurlarının kâfi barınma hakkından yararlanmaları üzerinde ziyanlı bir tesire sahip olduğunu” görüşleri söz edildi. Özel raportörün görüşüne nazaran “yeniden yapılanma gayretlerinde kâfi barınma hakkının gerçekleştirilmesi için kapsamlı efor gösterilmesi yalnızca bir mecburilik değil, birebir vakitte doğal afetin tesirlerini şiddetlendiren ya da onun tarafından görünür kılınan eşitsizlikleri gidermek ve kâfi barınma hakkını kademeli olarak gerçekleştirme gayretlerine katkıda bulunmak için bir fırsat sunmaktadır” değerlendirmesi yer aldı. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)